Biyolojik Takvim Annelik Planlarını Etkiliyor

Çocuk sahibi olmak planlanabilen bir süreç. Ancak biyolojimiz ve çevresel faktörler sınırlar çiziyor. Okul, iş, kariyer, ev almak derken ertelenen planlar, bu kez başka sorunlara zemin hazırlayabiliyor. Kadın hastalıkları ve doğum uzmanı Doç. Dr. Sabri Çolak, “Gebelik için ideal yaş 35’ten önce” diyor ve üst sınırın daha genç yaşlara çekilmesinin de gündemde olduğunu söylüyor.

Kız çocuklarının en fazla yumurtaya sahip olduğu dönem, anne karnında. Yaklaşık bir buçuk- iki milyon civarında yumurtayla dünyaya geliyor. Ancak bu zenginlik hızla tükeniyor. Daha adet (regl) olmadan rezerv 300-400 bin yumurtaya kadar düşüyor. Ortalama ayda bin dolayında yumurtayı kaybediyor. Malum yumurtalar bittiğindeyse menopoza giriliyor.

Bunlar ortalama veriler. Her kadın aynı yumurta sayısıyla doğmuyor. Yumurta kayıpları farklılık gösterebiliyor. Bazı cerrahiler, genetik özellikler, hastalıklar da yumurta rezervini etkiliyor. Üreme sağlığıyla ilgili uzmanlar, doğum için en ideal yaşın 25-35 yaş arası olduğunda hem fikir.

Kadın yaşının 35’in altında olduğu durumlarda bir yıl, 35’in üzerinde olduğu durumlarda altı ay korunmasız cinsel ilişkiye girilse de gebelik oluşmuyorsa kısır (infertil) teşhisi konabilir. Kısırlığın yüzde 45’i kadın, yüzde 45’i erkek, yüzde 10’uysa bilinmeyen nedenlerden kaynaklanıyor.

Bahçeci Tüp Bebek Merkezi uzmanlarından Doç. Dr. Sabri Çolak, konuyla ilgili sorularımızı şöyle yanıtladı:

Kız çocukları 1,5-2 milyon yumurtayla doğuyor. Ne oluyor da bu yumurtalar o kadar hızla düşüyor?

Kadınlar aslında en fazla yumurtaya anne karnındayken sahip oluyor. İlk adet gördüğünde yumurta daha da azalıyor. Yumurta sayısı doğal fizyoloji gereği azalma eğiliminde. Yaşla birlikte giderek artan azalmanın sebebi yumurtalıkların fonksiyon gösterme özelliği. Birçok yumurta kendiliğinden kaybolma eğiliminde. Bu yıkım hızını etkileyen birçok faktör var. Çalışmalardan biliyoruz ki her ay ortalama 1000 yumurta yıkıma gidip fonksiyon göstermeden kayboluyor.

Basitçe, yumurtanın döllenmek için olgunluğa erişmesini anlatır mısınız? Hangi hormonlar, süreçlerle oluyor?

Adetin ilk günleriyle beraber önde giden yumurta seçime uğruyor. Adetin ilerleyen döneminde ona ‘baskın yumurta’ veya ‘dominant yumurta’ adını veriyoruz. Beyinde hipofiz organın ürettiği hormonlar yumurtalık dokusunda da iki hücreyi etkileyerek kadınlık hormonlarının üretilmesini sağlıyor. Seçilen dominant yumurtanın büyümesi, hormon üretmesini sağlayıp yumurtanın olgunlaştıran diğer bir kadınlık hormonu olan progesteron hormonunu üretimini başlatıyor. ‘Ovulasyon’ dediğimiz bir süreçle olgun yumurta hücresi yumurtalık dokusundan dışarı çıkmış oluyor.

Genetik önemli

Bu döngüde genetik faktörler mi önemli?

Yumurtalıkların yumurta tüketim hızı genetik olarak önemli aslında. Eğer ailede erken yaşta yumurta rezervinde azalma öyküsü veya erken menopoz öyküsü varsa o kadında aynı durumun gerçekleşme ihtimali artıyor.

Çevresel faktörler ne derece etkili?

Her geçen gün çevresel toksik (zararlı) maddelere maruziyetimiz artıyor. Bu da genel sağlığımız gibi kadının üreme sağlığını da olumsuz etkiliyor. Çok net biliyoruz ki çevresel zararlı faktörler nasıl dünyamızı olumsuz etkiliyorsa, insan sağlığını da bozuyor.

Yumurta kayıplarının en fazla görüldüğü yaşlar hangileri?

Yumurta kayıplarının en fazla görüldüğü yaşı 35 olarak değerlendirebiliriz. Ayrıca 38 yaşından sonra bu süreç daha da ivmelenerek artıyor. Beslenme alışkanlıklarımız, çevresel zararlı ajanlara maruziyetimiz, sigara, içki, yoğun kahve tüketiminin bu söylediğim yaş sınırlarını daha genç yaşlara çektiğini de görüyoruz.

Yumurta rezervini etkileyen, düşüren hastalıklar var mı?

Yumurtalıklarla ilgili cerrahi müdahaleler yumurta sayısında azalmaya sebep olabiliyor. Diğer önemli bir neden endometriozis hastalığı veya çikolata kisti dediğimiz endometrioma olabilir. Bağışıklık sistemini etkileyen bazı önemli hastalıklar da yumurtalıkların daha az fonksiyon göstermesine sebep olabiliyor. Doğuştan var olan bazı genetik bozukluklar yumurtalıkları erken yaşlandıran faktörlerden.

Yumurta rezervinin iyi olduğundan söz etmek için hangi dönemde, hangi kriterlere bakılabilir?

Özellikle adetin ikinci veya üçüncü gününde düzenlenen hormon testleri ve ultrasonografik değerlendirmeler, yumurtalıklarda yumurta sayısı yani rezerviyle ilgili bize önemli bilgiler verebiliyor. Ayrıca adetin herhangi bir döneminde bakabildiğimiz AMH (antimüllerian hormon) değeri de yumurtalık rezervinin iyi olup olmadığı hakkında  önemli bilgiler veriyor.

Rezervi ve yumurta kalitesini artırmak mümkün mü? Vitamin, mineral vb. kürlerin etkisi var mı?

Yumurta sayısını artırmak için etkin bir takviye yöntemi yok. Bazı takviye edici ürünlerin yumurta kalitesini artırdığını iddia edenler varsa da bitkisel kürlerle ilgili modern tıp perspektifinde önerebileceğimiz bir kür yok.

Yaşlanan yumurtanın yeteneği azalıyor

Yumurta kalitesi sadece yaşla ilgili mi? İnsan gibi yumurta da yaşlanır mı?

İnsan gibi yumurta da yaşlanır. Yaşlandıkça o yumurtanın spermle döllenme yeteneği azalıyor.

Yumurtaların yaşlanmasının anlamı ne? Daha zor gebelik, anomalili bebek riskinde artış vs.?

Yaşlanan yumurtanın genetik yapısında bozukluklar meydana geliyor. Buna rağmen döllenip embriyo gelişebiliyor. Ancak genetiği normal olmayan bir embriyo oluştuğu için bu gebeliklerin büyük bir kısmı düşükle sonuçlanıyor.

Doğurganlığı ve yumurtaları korumak için önerileriniz nedir?

Biyolojik saat tüm vücudumuz için nasıl ilerliyorsa üreme sağlığımız içinde ilerliyor. Geçen zaman yumurta sayısı ve kalitesinde azalmaya sebep oluyor. Eğer üreme yeteneğinin zamanla kaybolmamasını istiyorsak ona göre planlar yapıp üreme yeteneğimizin durumunu kontrol ettirmeliyiz. Genel sağlığımızı korumak için yaptığımız her şey üreme sağlığımızı da korur.

Sigara, içki, hava kirliliği, beslenme vb. faktörler etkiliyor mu?

Sigara, içki, hava kirliliği, radyasyon, paketlenmiş gıdalar, doğal olmayan beslenme alışkanlıkları, yoğun kahve tüketimi ve obezite üreme sağlığı açısından hem erkek hem de kadını olumsuz etkiliyor.

Evlilik ve anne olma yaşı son yıllarda daha ileri yaşlara kaydı. Bu doğurganlığı nasıl etkiledi?

Bu çok net bir şekilde doğurganlığın azalmasına sebep oldu. Daha fazla çift çocuk sahibi olamama şikayetiyle hekimler ve merkezlere başvuruyor. Ayrıca hatırlatmak isterim ki ileri yaş gebelikleri daha riskli.  Bu da gebeliklerin sağlıksız bir şekilde sonlanmasına sebep oluyor.

Gebeliğin en kolay gerçekleşebileceği yaşlar hangileri?

Biz üreme sağlığıyla yoğun ilgilenen hekimler, gebelik için ideal yaşın 35 yaşından önce olduğunu düşünüyoruz. 30-35 yaş aralığını ideal yaş olarak söyleyebiliriz. Ama ilerleyen zamanlarda bu üst sınırı daha genç yaşlara çekmemiz gerekeceğini de düşünüyoruz.

Halen yardımcı üreme yöntemleriyle kaç yaşına kadar kadınlara yardımcı olabiliyorsunuz?

Üst yaş sınır 42 yaş gibi gözükse de daha ileri yaşlarda gebelik isteyen kadınlar için de tartışma devam ediyor.

Her kadın yumurtasını donduramıyor

Türkiye’de mevzuat kimlere yumurta dondurmak için izin veriyor?

Yasal mevzuat ve düzenlemelerde kanser nedeniyle kemoterapi veya radyoterapi alacak kadınlarda tedaviye başlamadan önce yumurta dondurulabiliyor. Yumurtalıklarında rezerv azalmasına yol açabilecek bir ameliyat olması planlanan hastalarda da yumurta dondurma tavsiye edilebiliyor. Daha önce doğurmamış kadınlar, ailelerinde erken menopoz öyküsü varsa veya erken menopoz tanısına sahipse ve bunu raporlayabiliyorsa yumurtalarını dondurabilir.

Yumurta dondurma nasıl yapılıyor? Adım adım işlemi özetler misiniz?

Yumurta dondurma, tüp bebek merkezlerinde yaklaşık 10-12 gün süren bir işlem. Yumurtaları büyütmek ve olgunlaştırmak amacıyla önce hormon tedavileri uygulanır. Yeterli olgunluğa gelen yumurtalar anestezi altında kısa süren bir işlemle toplanır.  Daha sonra laboratuvar ortamında mikroskop altında incelip uygun yumurtalar özel tekniklerle dondurulup azot tanklarında saklanır.

Yumurta ne kadar donmuş olarak saklanabiliyor?

Mevcut mevzuata göre beş yıla kadar saklanıyor. Sürenin daha fazla uzatılması isteniyorsa sağlık bakanlığı izni ve onayı gerekiyor.

Yumurta üretilmemesi aynı zamanda menopoz anlamına geliyor. Menopozu yavaşlatma ya tersine çevirmeyle ilgili umut veren çalışmalar var mı?

Yumurta üretilmemesinin kalıcı duruma gelmesi ve bunun karşılığında kadının on iki ay adet görmemesi menopoz anlamına geliyor. Menopozu yavaşlatma ve yaşlanmayı geciktirmeyle ilgili hem genetik hem de deneysel birçok çalışma devam ediyor. Bununla ilgili olumlu gelişmeler henüz bizi umutlandıracak düzeyde değil maalesef.