Hamiləlik Diabeti

Hamiləlikdə Şəkər Xəstəliyi (Gestasyonal Diabet) Necə Aşkar Edilir?

Diabet, yəni daha çox bilinən adıyla şəkər xəstəliyi pankreasın heç insulin istehsal etməməsi ya da yetərsiz insulin istehsal etməsindən qaynaqlanan son dərəcə önəmli bir sağlamlıq problemidir. Xüsusilə son illərdə obezitenin də artmasına paralel olaraq artım göstərən diabet bugün qlobal bir sağlamlıq problemi halına gəlmişdir.

Diabet, başda karbohidratlar olmaqla protein və yağ metobolizmasını əlaqələndirən bir metobolizma xəstəliyidir. Insulin olmadıqda qidalardan aldığımız şəkər və digər qidalanma ünsürləri, ehtiyac duyulan hüceyrələrə girə bilmir. Beləliklə, hüceyrələr şəkərsizlik çəkərkən, qanda şəkər normal dəyərlərdən çox olur. Tip 1 və Tip 2 diabet olmaqla 2 fərqli forması vardır. Tip 1 Diabet, pankreas bezinin yetərli insulin buraxmadığı və diaqnozun gənc yaşlarda qoyulduğu bir diabet tipidir. Tip 1 diabet xəstələrinin müalicəsində insulin istifadə olunur. Tip 2 diabet isə insulindən asılı olmayan diabet olaraq bilinir. Qadınlarda xüsusilə polikistik over sindromu ilə bərabər müşahidə olunur. Bununla birlikdə daha öncə diabet diaqnozu almamış bir qadın hamiləlik dönəmində risklərinə bağlı olaraq hamiləlik dönəmində diabet diaqnozu alır. “Gestasyonel diyabet” olaraq bilinən bu tablo hamiləlik bitimiylə birlikdə ortadan qalxa bilir. Xüsusilə ailəsində diabet xəstəsi olanlar, yüksək təzyiq, xolesterol yüksəkliyi və artıq çəki problemi olanlar hamiləlikdə meydana gələn diabet cəhətindən yüksək risk qrupunda yer alır. Gestasyonel diabet bütün hamilələrin təxminən 3%-də müşahidə olunmaqla birlikdə bu xəstələrin təxminən 10%-də diabet qalıcı olur.

Hamiləlik diabeti necə ortaya çıxır?

Hamiləlik diabeti diaqnozu almış qadınlarda hamiləlik öncəsində diabet olmur. Bu qadınlarda insulin yüksək olmasına baxmayaraq, göbək bağı (plasenta) tərəfindən buraxılan hormonlar insulinin təsir etməsini əngəlləyir və bu səbəblə də qan şəkəri yüksəlir. Bu təsir adətən hamiləliyin 20 və 24-cü həftələrində artır. Lakin artıq çəkisi olan qadınlarda hamiləliyin ilk aylarından etibarən qan şəkəri yüksək görülməkdədir. Doğumla birlikdə plesenta atıldığından bu hormonlar itir və xəstəlik ortadan qalxır.

Kimlər hamiləlikdə diabet riski daşıyır?

• Ailəsində şəkər xəstəliyi olanlar,
• Kök və ya artıq çəkisi olanlar,
• Əvvəlki doğumda iri uşaq (>4 Kg) dünyaya gətirənlər,
• Daha öncə düşüklə nəticələnən hamiləlik yaşayanlar,
• Hamiləlik yaşı 25-dən böyük olanlar
• Əvvəlki hamiləliyində yüksək qan şəkəri problemi yaşayanlar
• İdrarında şəkər tapılanlar

Risk qrupunda olanlar nə etməlidir?

Hamiləlik diabeti baxımından risk qrupunda olan insanların şəkər yükləmə testini hamiləliyin ilk aylarında etdirmələri lazımlıdır. Bu testin nəticəsində diabet diaqnozu qoyulmasa da, hamiləliyin 20-24-cü həftəsində şəkər yükləmə testinin təkrarlanması lazımlıdır.

Hamiləlik diabeti qadında heç bir əlamət göstərmədiyindən bütün hamilələrin mütləq yoxlanması gərəklidir. Şəkər yükləmə testi üçün günün hər hansı bir saatında 50 qram qlükoza içilir və bir saat sonra qan şəkəri dəyərinə baxılır. Nəticədə, 140mg/dl və üzərindədirsə diabet baxımından riskli qəbul olunduğu üçün 100 qr qlükoza ilə şəkər yükləmə testi edilir. Nəticənin 140mg/dl-dən az olması diabet olmadığı mənasına gəlir.

Hamilə bir qadında aclıq qan şəkəri 126mg/dl-dən çox və ya təsadüfi ölçülən qan şəkəri dəyəri 200mg/dl-dən çoxdursa, bu hal diabetin hamiləlik öncəsində də olduğunu göstərir.

Hamiləlik diabeti uşağa necə təsir edir?

Hamiləlik müddətində diabet almış qadınlarda qan şəkəri adətən 24. həftədə çıxdığı üçün uşaqda hər hansı bir anormallıq yaşanmır. Ancaq hamiləliyin ilk üç ayında bu problem aşkarlanırsa onda çox daha diqqətli olmaq lazımdır. Hamiləlik öncəsində diabet diaqnozu qoyulmuş qadınlar da sağlam uşaq dünyaya gətirə bilirlər. Ancaq bu qadınların hamiləlikləri boyunca qan şəkəri yoxlanışları böyük önəm daşıyır.

Hamiləlikdə meydana gələn diabet, uşağın iri olaraq dünyaya gəlməsinə səbəb olduğu üçün önəmli bir riskdir. Ananın qan şəkərinin yüksək olması səbəbiylə uşağın pankreası da daha artıq insulin istehsal etməkdədir. Bu da uşağın yağlanmasına və nəticədə iri olaraq dünyaya gəlməsinə səbəb olur. Bu vəziyyətdə doğumu keysəriyyə yolu ilə gerçəkləşdirmək zəruri hala gələ bilir. Uşaqda doğumdan sonra qan şəkər düşüklüyü yaşana bilir. Bu səbəblə uşağın qan şəkərini nizamlı olaraq ölçmək lazım olur. Bundan əlavə bu uşaqlarda qan kalsium və maqnezium səviyyəsi aşağı ola biləcəyindən bu yöndən də yoxlanmaları lazım gəlir.

Hamiləlikdə diabet təqibində diqqət edilməli nöqtələr hansılardır?

Hamiləlik diabetində təqib 2 tərəflidir. Birincisi ananın qan şəkərinin tənzimlənməsi, ikincisi qadın doğum uzmanı tərəfindən uşağın inkişafının izlənməsidir. Diabet təqibinin ən önəmli nöqtəsi isə qan şəkəri dəyərlərinin normal səviyyələrdə qalmasına imkan yaratmasıdır. Davamlı ediləcək qan şəkəri ölçülərində qan şəkəri dəyərinin 60-120mg/l arasında tutulması əldə olunmalıdır. Aclıq, toxluq 1.saat və toxluq 2.saat olmaq üzrə qan şəkəri ölçülməli, bundan əlavə axşam yeməyi öncəsi və gecə 22.30 da (bəzən gecə 03-04.00’-də) qan şəkəri ölçülərək təqibi həyata keçirilir. Edilən bu ölçümlərdə, aclıq qan şəkəri 95 mg/dl və az, toxluq 1.saat qan şəkəri 140 mg/dl və az, toxluq 2.saat qan şəkəri isə 120 mg/dl və az olmalıdır. Bundan əlavə zaman zaman sidikdə keton ölçümünün edilməsi də önəmlidir. Sidikdə keton diabet baxımından önəmli bir əlamətdir.

Hamiləlikdə qan şəkəri yoxlanışı niyə önəmlidir?

• HbA1c hamiləliyin ilk aylarında 8-dən çoxdursa, düşük riski 3 qat artar,
• Diabetik qadınların uşaqlarında “özürlü-əngəlli” sayı 8-13% olarkən, diabeti olmayan qadınlarda bu göstərici təqribən 2-4%-dir.
• HbA1c nə qədər yüksək olarsa, əngəlli uşaq dünyaya gətirmə riski o qədər artmaqdadır,
• Qan şəkəri >250mg/dl isə erkən doğum riski yüksəlməkdədir,
• Hamiləliyin ikinci yarısında yüksək qan şəkərləri iri uşaq, uşaqda çətin nəfəsalma, uşaqda şəkər düşüklüyü, sarılıq, polisitemi, kalsium düşüklüyü və ürək problemlərinə neden ola bilir.

Hamiləlik müddətində ediləcək digər testlər

• UZİ ilə uşağı təqib etmək
• Uşaq ürək döyüntüsü təqib edilir.
• Amniosintez: Down sindromu için edilən bu test xüsusilə yaşı 35-dən böyük qadınlarda tətbiq olunmalıdır.

Qidalanma və idman

Hamiləlik müddətincə 9-12 kq alınması uyğundur. Əgər hamiləliyə artıq çəki ilə başlanarsa, 7-8kq, aşağı çəki ilə başlanarsa 17-20 kq ağırlıq qazanılması normal qəbul edilməlidir.

Idman və hərəkətli bir yaşam, bütün diabetlər üçün böyük önəm daşımaqdadır. Çünki idman qan şəkərini aşağı salmağa kömək ola bildiyi kimi qan şəkərinin tənzimlənməsinə də kömək edir. Hamilə qadınların həftənin 4-5 günü gəzintiyə çıxmalarını tövsiyə edirik. Gəzintidən əlavə aerobika ilə də hər gün 45 dəqiqə məşğul ola bilərlər.

Hamiləlikdə qidalanma çox önəmli olmaqla birlikdə diabet xəstəsi üçün bu önəm daha da artmaqdadır. Qidalanmada daha çox tərəvəzə, tam taxıllara, quru paxlalılara, posalı qidalara üstünlük verilməlidir. Bundan əlavə zeytunyağı, tam buğda çörəyi, yağsız qatıq və yağsız südə üstünlük verilməlidir. Marqarindən uzaq durulmalı və karbohidrat qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır. Karbohidratlar günlük qəbul edilən ümumi kalorinin 40%-ni aşmamalıdır. Bir başqa önəmli nöqtə də təzyiq dəyərləridir. Bu səbəblə davamlı təzyiq ölçümü və təqibi edilməli və böyük təzyiqin 140-ı, kiçik təzyiqin isə 90-ı keçməsi halında isə həkiminizə müraciət etməlisiniz.

Hamiləlik diabetində insulin müalicəsi nə vaxt və necə həyata keçirilir?

Aclıq qan şəkəri pəhriz saxlanmasına baxmayaraq 105mg/dl-ni keçərsə və toxluq 2.saat 120 mg/dl-ni keçərsə insulin müalicəsinə başlamaq lazımdır. Insulin başlanan hamilələr evdə qan şəkər ölçümü edərək təqib etmək zərurətindədir. Insulin gündə 2 dəfə edilə bildiyi kimi 4 dəfə də edilə bilər. Buna sizi təqib edən həkiminiz qərar verir və sizin üçün ən uyğun və uyumlu bir metodu məsləhət görür. Plasentadan keçdikləri üçün, oral antidiabetiklər hamiləlikdə istifadə edilməkdədir.

Doğum və sonrası

Hamiləlikdə diabet diaqnozu almış qadınlar da normal doğum edə bilər. Ancaq burada qərarı verməkdə uşağın vəziyyəti də təsir edir. Hamiləlik adətən 38.həftədə edilir vədoğum əsnasında qan şəkəri yüksəkdirsə, serum ilə insulin verilir. Düzənli təqib və yoxlanışlarla da sağlam uşaqlar dünyaya gətirmək mümkündür.

Doğumdan sonra da ana qidalanmasa hamiləlikdə olduğu kimi davam etməlidir. Qan şəkəri dəyərləri özlüyündən düzəldiyində insulin müalicəsi dayandırıla bilər. Bu səbəblə hamiləliyin gerçəkləşdiyi gün və sonra qan şəkəri ölçülərinin davamlı olaraq edilməyə davam etməsi lazımlıdır. Əgər doğumdan sonra şəkər normaldırsa, doğumdan 1-2 ay sonra yenə qan şəkəri ölçülməlidir.

Hamiləliyində şəkəri yüksələn bütün qadınlarda daha sonrakı illərdə diabet inkişafı riski yüksək (10%) olduğu üçün davamlı idman və çəki yoxlanışı yanında sağlam qidalanmalara da diqqət etməlidirlər. Bundan əlavə 6 ayda bir aclıq və toxluq qan şəkəri ölçməkdə də fayda vardır. Daha sonra təkrar hamilə qalacaqlarsa, öncədən təqib və yoxlanışları etmək çox önəmlidir.

Çəki qədər önəmli digər bir faktor da, yağın bədəndə daha çox harada toplandığıdır. Çəkisi normal belə olsa, bel çevrəsi 102 sm-dən çox kişilər və 88 sm-dən çox qadınlar üçün çox risklidir. Bel ətrafı 94 sm-i keçən kişilərlə, 80 sm-i keçən qadınlar daha diqqətli olmalıdır. Şəxsə özəl çəki yoxlanışı, ölçüsündə və doğru qidalanma və idman proqramıyla bərabər həyat tərzi dəyişikliyi sayəsində, şəkər xəstəliyi yoxlana bilməkdədir. Əgər bunlara baxmayaraq nəticə alınmırsa və ya bunlarla birlikdə “medikal akupunktur; və tamamlayıcı tibb müalicələri” tətbiq oluna bilməkdədir. Xüsusilə son illərdə edilən çalışmalar, “medikal akupunktur”un təsir mexanizmlərini və təsirliliyini sübut etmişdir.