Osteoporoz

Osteoporoz nima?

Osteoporoz — bu suyaklarning zichligini kamaytiruvchi va ularning tuzilishi va shaklini o’zgartirmasdan davom etuvchi holat. Suyaklar sifatining pasayishi ularni sinish xavfiga olib keladi. Osteoporoz belgilarsiz rivojlanadi va butun skeletga ta’sir qiladi.

Osteoporozning ko’plab sabablari mavjud. Masalan, kaltsiyning kam iste’moli, uzoq muddatli geparin foydalanish, qalqonsimon bez yoki paratroid bezining giperaktivligi, diabet, faol bo’lmagan turmush tarzi va spirtli ichimliklarni iste’mol qilish suyak massasining yo’qolishiga olib kelishi mumkin.

Osteoporoz ayniqsa 50 yoshdan oshgan ayollarda keng tarqalgan. Osteoporozning ikkita turi mavjud: menopauza bilan bog’liq osteoporoz (I turi) va qarish bilan bog’liq osteoporoz (II turi).

I turdagi osteoporoz: Menstruatsiya to’xtagandan keyin 15-20 yil ichida paydo bo’ladi. Ayollar menopauzaga kirganda, ular birinchi 5 yil ichida suyak zichligining 15% ini yo’qotadilar. Estrogenning kamayishi suyaklarni shakllantirishga yordam beruvchi hujayralarning ishini to’xtatadi, bu esa suyakni tobora zaiflashtiradi.

Menopauza davrida ayollar yiqilganda son, bo’g’imlar va boshqa suyaklarda sinishlarga ko’proq moyil bo’lishi mumkin. Eng jiddiy sinish son sinishi bo’lib, 12-20% bemorlar son sinishi sodir bo’lganidan keyin 2 yil ichida vafot etadilar. Qolgan bemorlarning bir qismi doimiy parvarishga muhtoj bo’ladi.

II turdagi osteoporoz: Bu qarish tufayli sodir bo’ladi. Kaltsiyni o’zlashtirishning kamayishi va D vitaminining yetishmasligi kasallikning asosiy sabablari hisoblanadi. 70 yoshdan oshgan ayollarning 25% va 80 yoshdan oshgan ayollarning deyarli 50% da umurtqa pog’onasi sinishlari mavjud. 70 yoshdan oshgan odamlarning 90% da son sinishi sodir bo’ladi.

Menopauzadan keyin ayollar 65 yoshga kelganda o’rtacha 4 sm balandlik yo’qotadilar va 75 yoshga kelganda 9 sm yo’qotadilar. Umurtqa pog’onasining deformatsiyasi va qafas tuzilishidagi o’zgarishlar nafas olish muammolariga olib kelishi mumkin.

Massaning yo’qolishining sabablari nimalar?

• Yomon ovqatlanish (kaltsiyning yetishmasligi)
• Ba’zi gormonal buzilishlar (giperparatiroidizm, qalqonsimon bezning giperfaoliyati, yuqori gormonal bezlar faoliyati yoki steroid gormonlarining uzoq muddatli qo’llanilishi)
• To’qimalar kasalliklari (revmatoyid artrit, sarkoidoz), tsirroz, buyrak kasalliklari, erta menopauza
• Genetik omillar (oilada osteoporoz mavjudligi)
• Quyosh nuriga yetarli ta’sir qilmaslik
• Faoliyatning yetishmasligi
• Ko’p bolalilik
• Chekish, spirtli ichimliklar iste’moli
• Uzoq muddatli yotish bilan bog’liq kasalliklar

Suyak massasining yo’qolishini oldini olish uchun nima qilish mumkin?

Ushbu kasallikdan himoya qilishning usullari mavjud, bu hayot sifatini yomonlashtirishi va hatto insonni nogiron qilishi mumkin. Estrogen suyak tuzilishini himoya qilishga yordam beradi, kaltsiy yo’qolishini oldini oladi.

30 yoshdan keyin suyaklardagi kaltsiyning yo’qolishi boshlanadi, bu esa suyaklarni ingichka va zaif qilib qo’yadi. Ushbu jarayon, osteoporoz deb ataladigan, menopauzadan keyin sezilarli darajada tezlashadi. Suyak massasining yo’qolishi menopauzadan keyingi dastlabki bosqichlarda tezda yuz beradi va estrogen terapiyasi bilan oldini olish mumkin.

Agar estrogen terapiyasi menopauzadan bir yoki ikki yil o’tgach kechiksa, yo’qotilgan suyak massasi tiklanmaydi. Shuning uchun estrogen terapiyasini holat yomonlashmasdan oldin boshlash muhimdir.

Sut mahsulotlari kaltsiyning boy manbalaridir. Menopauza davrida kaltsiy iste’moli suyak massasining yo’qolishini oldini olmaydi; ammo, estrogen bilan birga qabul qilinganda, suyak massasining yo’qolishi kamayadi. Muntazam jismoniy faoliyat suyak zichligini saqlashga yordam beradi. Estrogen terapiyasi suyak massasining yo’qolishini to’xtatadi, ayniqsa menopauzadan keyin darhol boshlansa.

Estrogen yurak kasalliklari xavfini ham pasaytiradi va menopauzaga bog’liq boshqa belgilarni kamaytiradi. Shifokoringiz sizga mos estrogen dozasi va shaklini belgilaydi.

Estrogen ishlatishni cheklaydigan shartlar mavjud

• Ko’krak saratoni
• Uterus saratoni
• Jigar kasalliklari
• Qon pufagi kasalliklari
• Qon ivishi buzilishlari
• Nomalum vaginal qon ketishi

Agar ushbu shartlardan biri mavjud bo’lsa, menopauza alomatlarini davolash uchun muqobil usullar haqida shifokor bilan maslahat qiling. Menopauzani boshdan kechirgan ayollar muntazam jismoniy faoliyat bilan shug’ullanishlari va kaltsiyga boy oziq-ovqatlarni iste’mol qilishlari kerak. Agar siz chekasiz, unda uni to’xtatish zarur.

Jismoniy mashqlar

Har kuni 30 daqiqa yurish va og’irliklarni ko’tarish yoki mushaklarni kuchaytirish uchun oddiy mashqlar qila olish, dori-darmondan ham muhimdir. Yozgi quyoshda ultrabinafsha (UV) nurlari uchun muntazam ta’sir ko’rsatish foydalidir.

Agar sinish sodir bo’lsa, tegishli davolash va reabilitatsiya taklif etiladi. Jismoniy terapiya deformatsiyalar natijasida nafas olish muammolari va og’riqlarni yengillashtirishga yordam berishi mumkin.

Sinishlarni oldini olish uchun uy muhitini bemorning ehtiyojlariga muvofiq tashkil etish kerak. Poydevorlarda, hammomda va hojatxonada tutashmalar o’rnatilishi kerak.

Maxsus lampalar, batareyalar yoki generatorlar bilan ishlaydigan, elektr ta’minoti uzilganda yiqilishlarni oldini olish uchun poydevorlarga o’rnatilishi mumkin. Pol va boshqa narsalarda, masalan, gilam va matolar joyida bo’lishi kerak.