Tüp Bebek Yöntemi ile Spinal Musküler Atrofi (SMA) Hastalığının Önüne Geçilir mi?; SMA nadir görülen, hayati birçok fonksiyonu engelleyen ve henüz kesin tedavisi bulunamayan, kalıtsal bir hastalıktır. Günümüzde SMA gibi birçok genetik hastalık “genetik tanılı tüp bebek” uygulanarak gebelik öncesinde tespit edilebilmektedir.

SMA Nedir?

SMA, kişinin merkezi sinir sistemini etkileyerek hayati fonksiyonları kontrol eden kaslarda kayba ve zayıflığına neden olan, ender görülen kalıtsal bir motor nöron hastalığıdır.

Sinir sisteminde görevli motor nöronlarının fonksiyonları için gerekli olan SMN proteininin üretilmemesi SMA hastalığına neden olur. Bazı hastalarda SMN geni hiç bulunmayabilir. Bazı hastalarda ise SMN geni mutasyona uğrayıp işlevini kaybedebilir.

Dünyada SMA hastalığının görülme oranı 1 /10.000 iken ülkemizde 1/6.000’dir.

Hastalık yürüme, yutkunma, baş ve boyun kontrolü gibi hareketleri etkiler. Kişinin yaşam kalitesini ciddi derecede azaltır. Hastalarda nefes alamama ve yemek yeme zorluğu gibi hayati semptomlar görülür. Buna rağmen SMA hastalarında işitme, görme, tat ve his kaybı gözlenmez. Ayrıca SMA hastalarında zekâ düzeyi normaldir.

SMA Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Belirtileri kişiden kişiye değişebilir. Hastalığın en belirgin belirtisi kas güçsüzlüğü ve atrofisidir. SMA hastalarında görülen belirtiler şunlardır:

• Ellerde titreme
• Azalmış refleksler
• Beslenme güçlüğü
• Yürüme yeteneği kaybı
• Sık düşme
• Oturmada zorluk çekme
• Emme ve yutkunma güçlüğü
• Eklem ve kemik sorunları
• Denge sorunları
• Yaşıtlarından geri kalma
• Zayıf öksürük
• Kurbağa bacağı pozisyonunda yatma
• Konuşma bozuklukları

Kaç Tip SMA Hastalığı Vardır?

SMA hastalarının yaşına ve hareket kabiliyetlerine göre dört tip SMA hastalığında söz edilebilir.

Tip 1 SMA

En yaygın SMA tipidir. 0-6 ay bebeklerde görülür. SMA hastalığın bu tipi örnek Werdnig-Hoffmann hastalığı olarak da bilinir. Tip 1 SMA’nın en önemli belirtisi hareket kısıtlılığı (rahim içinde dahil) ve solunum enfeksiyonudur. Tip 1 SMA’lı bebekler başları dik tutma, yutkunma, emme ve nefes almada zorluk çekerler. Buna rağmen iletişim becerileri yüksektir, göz teması kurabilirler. Tip 1 SMA oldukça şiddetlidir ve hızlı ilerler. Bebekler mekanik destek ve iyi bakımla en fazla 2 yaşlarına kadar hayatta kalabilirler.

Tip 2 SMA

Tip 1 SMA’ya göre daha hafif seyreden Tip 2 SMA, 6-18 aylık bebeklerde görülür. Bebekler başlarını kontrol edebilirler fakat desteksiz ayakta duramaz ve yürüyemezler. Kilo alamama, solunum yolu enfeksiyonları, ellerde titreme ve güçsüzlük önemli belirtilerdir. Tip 2 SMA hastaları uzun ömürlü olabilirler. Fakat tekerlekli sandalye ve solunum cihazına ihtiyaç duyarlar.

Tip 3 SMA

18. aydan sonra ilk belirtiler görülmeye başlanır. Hastalığın tanı alması bazı kişilerde ergenlik dönemine kadar ulaşabilir. Hastalar yardıma ihtiyaç duymadan hareket edebilirler. Hastalık ilerledikçe yürüme, merdiven çıkma ve konuşma zorluğu meydana gelir. Hareket kabiliyeti kaybolur. 20’li, 30’lu yaşlara gelindiğinde kişi tekerlekli sandalye ihtiyaç duyabilir. Solunum problemlerine Tip 1 ve Tip 2 hastalarına göre daha az rastlanır. Hafif SMA veya Kugelberg-Welander hastalığı olarak bilinir.

Tip 4 SMA

Yetişkinlikte ortaya çıkan, diğer tiplere göre daha nadir rastlanan SMA tipidir. Hastalık yavaş ilerler. Tip 4 SMA hastalarında hareket kabiliyetlerinde genellikle yaşam boyu bir sorun görülmez. Bacaklarda güçsüzlük ve az da olsa omurilik eğriliği gözlemlenir.

SMA Hastalığın Nasıl Teşhis Edilir?

SMA belirtileri taşıyan hastanın öncelikle tıbbi öyküsü hekim tarafından değerlendirilir. Fiziksel muayene sonrasında kan testi istenir. Kan testinde güçsüz kasları için kreatin kinaz (CK) değerleri incelenir. Ayrıca hekim EMG (elektromiyografi) ve kas biyopsisi isteyebilir.

Fiziksel muayene ve klinik bulgular sonrasında SMA şüphesi olan hastalarda hekim kesin tanı için genetik test ister. SMA hastalığın kesin tanısı sadece genetik testi ile konulabilir. Genetik test ile %95 oranında 5. kromozomda meydana gelen delesyonlar, %5 oranında ise çeşitli mutasyonların neden olduğu SMN gen değişiklikleri tespit edilir.

SMA Hastalığının Tedavisi

SMA hastalığın kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Fakat SMA hastalığına umut olmak için birçok çalışma halen devam etmektedir. SMA hastalığının neden olduğu komplikasyonları önlemek ve kişiye daha kaliteli bir yaşam sunabilmek için farklı tedaviler uygulanır. SMA hastalığının tipine ve hastalığın seyrine göre tedavi planlanır.

Tip 1 SMA hastalarında en önemli sorun solunum sıkıntısıdır. Hastayı mümkün olduğunca solunum yolu enfeksiyonlarından ve zatürreden korumak gerekir. Nefes problemi yaşayan SMA hastalarının taşınabilir, kullanımı kolay solunum cihazlarıyla ömürleri uzatılabilir. Solunum cihazlarının yeterli olmadığı ileri seviyedeki hastalarda Trakeostomi uygulanabilir. Nefes borusuna açılan bir delik ile nefes alma, yeme içme ve konuşma sağlanır.

Tip 1 SMA’lı bebeklerde yutkunma ve emme zorluğu sıkça görülür. Bu bebeklerde ağız, boğaz ve yemek borusu bypass edilerek besinlerin direk mideye geçmesini sağlayan gastrostomi tüpü uygulanabilir. Hastalığa bağlı meydana gelen omurga eğriliği omurga düzleştirme ameliyatları ile tedavi edilebilir. Kas güçsüzlüğü ve atrofi en yaygın görülen SMA hastalığı belirtisidir. İleri seviyede olmayan eklem, kas ve sinir problemlerini rahatlatmakla ve atrofiyi önlemek için fizik tedavi uygulanabilir.

SMA Gen Tedavisi

SMA hastalığının tedavisindeki yaklaşım SMN genini etkinleştirerek SMN protein üretimini artırır. Klinik çalışmaları halen devam eden farklı gen tedavi yöntemleri bulunur. Yapılan çalışmalar sonucu 2 gen tedavisi FDA onayı almış ve SMA tedavisi için hastalara uygulanır.

Gen tedavi yöntemlerinden biri FDA onaylı zolgensma’dır. 2 yaş altındaki hastalarda tüm SMA tiplerine uygulanabilir. Spinraza gibi zolgensma da SMN2 genini etkinleştirmeyi ve SMN protein seviyesini artırmayı hedefler. Zolgensma, intravenöz enjeksiyon yoluyla uygulanır. Yaklaşık 1 saat süren tek doz bir tedavidir.

Spinraza ise SMA tedavisinde FDA onayı alan ilk gen tedavisi yöntemdir. Spinraza, her yaşa ve tüm SMA tiplerine uygundur. Spinraza, enjeksiyon ile sırttan direk beyin omurilik sıvısına enjekte edilir. Spinraza, SMN2 genini hedef alarak aktifleşmesini sağlar. İlk 2 ayda yükleme doz olarak alınan Spinraza, her 4 ayda bir bakım doz olarak alınmalıdır. Spinraza tedavisi, hayat boyu devam eder.

Spinraza, nusinersen olarak da bilinir. 2017 yılında sağlık bakanlığı tarafından onay verilmiştir. Dünya çapında 200’den fazla SMA hastasına uygulanan Spinraza tedavisi oldukça maliyetlidir. İlaçların olası yan etkileri ve tedavinin etkinliği tam olarak bilinmese de günümüzde SMA hastaları için umut olmaktadır.

Tüp Bebek Yöntemi ile SMA Hastalığın Önüne Geçilir mi?

Anne-baba hastalık belirtisi göstermese bile birçok genetik hastalık için taşıyıcı olabilir. Bu durum doğacak çocuklarının hayat boyu tedavi görmesine ya da hayati tehlikeye yol açacak hastalıklara neden olabilir. Tüp bebek yöntemi, gebelikten önce farklı tanı testleri ile SMA gibi genetik hastalıkların tespit edilmesini sağlar. Böylece genetik hastalıklar önlenir ve sağlıklı bireylerin dünyaya gelmesi sağlanır.

Pre-implantasyon Genetik Tanı (PGT) Yöntemi Nedir?

PGT testi, tüp bebek tedavisi ile oluşturulan embriyoda gebelikten önce herhangi bir genetik hastalığın incelenmesine imkân veren işlemdir. Anne ve babanın taşıyıcı olduğu ya da ilerleyen anne yaşından dolayı kromozom anormalliklerinin arttığı durumlarda gebelik öncesi PGT yöntemi uygulanabilir. Ayrıca kısırlık problemi nedeniyle uygulanan tüp bebek tedavisinde embriyoda meydana gelebilecek genetik bozuklukların tanımlanması için de PGT yöntemi uygulanır.

PGT Yöntemi Nasıl Uygulanır?

Tüp bebek tedavisinde anne babadan alınan sperm ve yumurta hücreleri laboratuvar ortamında birleştirilerek embriyo haline gelmesi sağlanır. PGT işlemi 3. gün uygulanacaksa embriyodan 1 adet blastomer alınırken 5. gün uygulanacaksa 4-6 adet trofoetoderm hücresi biyopsi yapılarak alınır. Günümüzde daha kesin sonuçlar verdiği ve gelişen embriyoya en az hasara neden olacağından 5. Gün biyopsisi tercih edilmektedir. Bu sayede 46 kromozomun tamamını izlenip, olası anormallikler tespit edilir.

Başarılı sonuçlar elde edilen PGT ve tüp bebek yönteminin fiyatları oldukça yüksek olup, uygulamanın yapılacağı merkeze göre farklılık gösterir.

SMA Hastalığı Anne Karnında Nasıl Anlaşılır?

Ailesinde SMA tanısı bulunan şüpheli gebeliklerde prenatal testler anne karnındaki fetüsün birçok genetik hastalık gibi SMA hastalığı için de araştırılmasında imkan verir. Amniyosentez ve koryon villus örnekleri test edilir. Bebeğin SMA hastalığına sahip olup olmadığı belirlenir.

Tüp bebek yöntemi ile SMA hastalığı ile ilgili tüm sorularınız için 444 39 49 numaralı telefondan bize ulaşabilirsiniz.

Aklınıza takılan tüm sorularınız için Umut Ol Umut Bul Facebook grubumuza üye olabilirsiniz.